Mən onun bu marafon yolunda hələ
də gedib-gələn, kəsilməyən nəfəsini
eşidirəm. Bəzən töyşüyür,
hərdən tənginəfəs olur. Və mənə
elə gəlməyə başlayır ki, indi, bu
saat ölümcül yorğunluq onu üstələyəcək,
Rəsul Rza dəf elədiyi bu əzablı, uzun
yoldan çıxacaq, bir qocaman çinarın kölgəsində
bardaş qurub oturacaq, daralmış nəfəsini
dərəcək. Bəlkə səbət toxuya-toxuya
başa vurmaq istədiyi bu sonsuz yola arabir nəzər
salacaq? Bəlkə də birdən-birə özünə
yazığı gələcək? Taleyinə acıyıb,
özünü ağlamaqdan iradəsi hesabına
saxlasa da, ala gözlərinə gəlib dolan yaşın
qabağını ala bilməyəcək?
Yox, Rəsul Rza dayanmır, ayaq belə
saxlamır, nə yoldan çıxır, nə sola,
nə sağa donür. Elə hey gedir, gedir, gedir...
Dünyaya gəldiyi gündənmi, dünyaya göz
açdığı gündənmi, bu dünya dediyimiz
yolda ayaq açdığı gündənmi? Haraya
qədər, nə vaxta qədər? Finiş xətti
ölümmü olmalıydı? Yox, belə olmadı,
yanıldım, Rəsul Rza mənim onun barəsində
olan bütün düşüncələrimi alt-üst
elədi. Ölüm də onun bu müdhiş marafon
yürüşünü kosə bilroədi. Bu
yol Şair Taleyi adlanan bu məşəqqətli
yol, nə zaman, haçaq sona yetəcək bu dünyada?
İlahi, çox sağ ol, vaxtına
agah oldum, bunu hamıdan öncə o özü bilirmiş,
özü görürmüş axı! Bilirmiş,
görürmüş, bu yola ayaq basıb, bu dünyaya
sarı üz tutub getməyə başlayanda. Anlamaq
dərdi ilə yaşamış bir şair, bir
alim əzəl başdan duyubmuş ki, getdiyi bu yolun
mənzil başı, sonu Anlanmaq nöqtəsindədir.
Və bu nöqtə, eyni zamanda Son və Əzəl,
Şairin isə son həddən başlanacaq əsl
şöhrəti uzaqda, çox uzaqlardadır. Və
bu Uzaqda onu özü arzuladığı, həsrətində
olduğu, maariflə, onun gücü və iradəsiylə
Azadlığa qovuşmuş insanlar qarşılayacaq.
Təmkinli, düşünülmüş, əbədi
alqışlarla. Mən alqış səslərini,
sədalarını eşidirəm. Və bəri
başdan onlara qoşuluram, Şairin qiymətini
və qədrini indidən bilsəm də. Ancaq tarix
səhnəsində mən çox azam, onlar isə
çoxdurlar. Mən xəstə, onlar isə sağlamdırlar...
...Son dəfə onu xəstəxanada
gördüm deyəsən. İçib gəlmişdim
yanına. Üz-gözündən öpdüm.
Sərxoş dodaqlarım doymadı. Doyunca əllərini
öpməyə başladım...
— Üzmə kişinin ürəyini!
— əsəbiləşdi Anar.
— Dəymə, qoy Vaqif bala nə istəyir
eləsin... — dedi Rəsul Rza.
O gün göy üzündən ağlayırdım.
Camaat elə bilirdi ki, yağış yağır.
Dekabr yağmuru, konyak çiskini...
Ondan əvvəl 1968—ci ilin bir qızmar
avqust günü, bir Buzovna bağı, bir Praqa şəhəri
və bu şəhərin küçələrində
bizim kövrək azadlıq diləklərimizi tırtılları
ilə tapdayan rus—sovet tankları varıydı. Və
bu ümidqıran, arzuboğan acı xəbəri
"Spidola" tranzistorundan eşidən, qəzəbindən,
gücsüzlüyündən dodaqlarını
gəmirən Rəsul Rza. Ağlaya-ağlaya, bu
ağır xəbərin yükündən beli
əyilmiş, aram-aram öz bağ evinə sarı
addımlayan Ənvər Məmmədxanlı. Ənvər
əmi...
Ondan da əvvəl, bir qış şaxtasında,
Moskvada, üzərinə yasaq qoyulmuş, lakin artıq
bütün dünyada tanınan heykəltəraş
Vadim Sidurun emalatxanasında idik. Bu böyük sənətkar,
yenicə dünyasını dəyişmiş Nazira
Hikmətin məzarüstü abidəsinin bir neçə,
yüksək zövqlə işlənmiş layihələrini
göstərdi bizə. Ancaq Rəsul əmi başını
buladı:
— Pust budet prosto ploskaya plita. Na ney sledı
ot dvux bosıx noq.
Nazim uşel...
Nazim Hikmətin məzarı o dediyi kimi
yaşayır indi Moskvada.
Ondan da qabaq Rəsul Rzanın əllərini
görürəm. Diqqətlə, həyəcanla
barmaqlarma baxırara. Mənim ilk şerlərimdən
yeddisini araşdırır, baxır. Və deyir:
— Vaqif bala, sən Səmədin oğlusan,
bu şerlər çap olunsa sənə də, mənə
də nadanların hücumu başlanacaq, bunu bilirsən?
Xeyir-dua yazıb, həmin şerləri
"Azərbaycan" jurnalında çap elətdirdi. Nadan
hücumlarının qabağında da özü
dayandı, mənim üçün arxasında sanki
atəştutmaz bir meydan yaradıb. Və mən
bu günə qədər, zaman, siyasi-ictimai iqlim
dəyişsə də, məhz o qoruyan sahədə
yaşayıram yazdıqlarımla baş-başa
verib... Çox sağol, Rəsul əmi!
... Ensiklopediya. Bu elmi idarə, elmi fabrik
Rəsul Rzaya, şairə lazım idimi? Su kimi, hava
kimi. Azərbaycan torpağının havasını
udmuş, suyunu içmiş bir övlad kimi. Şerlə
bir çox mətləbləri demək olmur. Xüsusilə
də özünü insanlığa borclu sananda,
onları istədiyin kimi görə bilməyində.
Ensiklopediya Rəsul Rzaya Azərbaycana Azərbaycanın
tanıtdırmaq üçün, azəri türkünü
Azərbaycan səviyyəsinə qaldırmaq üçün
lazım idi. Dünyanın nəzərini Azərbaycana
yönəltmək istəyirdi Şair. Gələcək
naminə, Bu gün uğrunda. O istədiyi kimi olmadı...
— Amerikada, Avropada, Türkiyədə
yaşamış, yaşayan bizim sənətkarları,
alimləri axtarın, tapın, məqalələr
hazırlayın. Qorxmayın, mən buradayam...
Belə deyirdi mərhum Araz Dadaşzadəyə,
mənə, başqalarına.
— Vaqif bala, biz indi şer yazmaya da bilərik.
Əsas işimiz bu olmalıdır. Bu bir şair
kimi mənə də, sənə də, İsa
İsmayılzadəyə də, Ələkbər
Salahzadəyə də, Fikrət Sadığa da
nə qədər ağır olsa da. Biz bu işi
görməliyik, bəlkə də bu yolda şair
kimi özümüzü qurban verməliyik...
Baş Redaktor kimi, doğrudan da, çox
tələbkar idi. Xüsusilə redaksiya müdirlərinə.
Əsasən də üçünə qarşı;
Suğra Məmmədxanlıya, Araz Dadaşzadəyə
və mənə. Biri doğma bacısı, o birilər
isə qələm yoldaşları akademik Məmməd
Arifin və Səməd Vurğunun oğulları.
Başqalarına ibrət olsun deyə. Ancaq hərdən...
— Vaqif bala, əruz yazırsan?
— Bəzəıij teatr tamaşalarma, kinoya.
— Əruzdan ötrü burnumun ucu göynəyir
axır vaxtlar. Beş-on qəzol yazmaq istəyirəm...
Ensiklopediya sən istədiyin kimi çıxmadı,
ay Rəsul əmi, amma o qəzəllər Sənin
olacaqdı axı. Bilmirəm, vallah bilmirəm, nə
deyim...
O gün idarədən bir yerdə çıxdıq.
Maşına mindik. Mən evimin qabağında maşından
çıxana kimi bir kəlmə də danışmadı,
adətən, mübahisə edib, nəyisə aydınlaşdırmaq
üçün sonsuz problemlər tapan böyük
polemist Rəsul Rza. Mənə elə gəldi ki,
öz evinə çatanacan o, şoferi ilə də
söhbət eləməyib. Maşından düşəndə,
sadəcə olaraq, əlini cibinə salıb benzin
pulu verib ona. Pulu saymadan...
Rəsul Rzanın 90 yaşı tamam olur
bu il. Minillik Azərbaycan poeziyasının ən
Anlanmamış Şairinin! Xalqına, Torpağına
uzatdığı əli hələ de havada qalmış,
bu yurdun ən Mütəfəkkir Şairinin 90 yaşı.
Bu əl gödək deyil, o uzadı qalmış
ələ çatmayan bizim əllərimizdir. Bunu
etiraf etməsəm öz qələmimi yerə
qoyasıyam... Ancaq men o günü görürəm:
bu əllər qovuşacaq günü. And olsun Allaha...
Haçaq? Rəsul Rza marafonu sona yetəndə. Orda
bu Böyük Şairi və əsrimizin ən maraqlı,
parlaq insanlarından birini onun özü arzuladığı
və aydın gördüyü bir Azərbaycan
gözləyir. Azad düşüncəli, maariflənmiş,
savadlı, güclü, dözümlü və
həzin bir Vətən...
22 yanvar, 2000.
Bakı.
"Azadlıq" qəzeti, 2 2fevral, 2000.
