Vida sözləri
|
| Xəlil
Rza “Bu dünyadan Rəsul keçdi” |
Böyük xalq şairimiz Rəsul Rzanın—bu
gündən belə, artıq isti bir xatirəyə
çevrilən əziz, doğma, unudulmaz bir insanın
vəfatı xəbərini eşidəndə ürəyimi,
beynimi xırpalayan acı, sarsıdıcı kədərin
mənasını dərk etməyə çalışdım.
Nə qədər gözlənilməz olsa da, bu
kədər mənə tanış gəldi. Bu
kədəri biz haçan keçirmişik? Bəlkə
böyük bəstəkarımız Üzeyir bəyi
itirəndə, bəlkə Məmməd Səid
Ordubadi, Ələskər Ələkbərov, Səməd
Vurğun və Bülbül kimi nadir sənətkarlarımız
ilə vidalaşanda. Yaşca onlardan azca fərqli
olsa da, Rəsul Rza həmin nəslə, həmin
qvardiyaya mənsub sənətkarlardan idi. Bu nəslin
ən parlaq nümayəndələrini əslində
dünənimiz ilə bu günümüz arasında
mənəvi körpü adlandırmalıyıq.
İki dünyanın ayrıcında yetişmiş,
iki dünya, dünya müharibəsi görmüş
bu nəslin sıraları getdikcə seyrəlir.
Rəsul Rza haqqında bu vida nəğməsini
ötmək istərkən hansı zaman məsafəsinə
qədərsə ondan bir az irəlidə, ön
sırada addımlamış Cəfər Cabbarlını,
Mikayıl Müşfıqi, Cabbar Qaryağdı
oğlunu, Xan Şuşinskini, bu kimi onlarca nadir mədəniyyət
xadimlərimizi xatırlamaya bilmirəm. Nədir
bunun səbəbi? Bəlkə odur ki, bu cür əvəzsiz
yaradıcılarımız "Azərbaycan sovet mədəniyyəti"
adlanan anlayışın tam parlaqlığı
və əzəməti ilə üzə çıxması
üçün əllərindən gələni
etmişlər, təbiətin verdiyi fıkri istedad
ilə birlikdə gündəlik zəhmət sayəsində
başa gələn ürək və zəka enerjilərini
son damlasınadək xalqa, yurda sərf etmişlər,
kül oluncayadək alovlanmışlar.
Hər hansı böyük yaradıcının
vəfatından sonra, məncə, meydanda iki əsəri
qalır: şəxsiyyəti, bir də yaradıcılığı!
Rəsul Rza həm parlaq şəxsiyyəti, həm
də böyük poeziyası ilə Azərbaycan
sovet mədəniyyəti tarixində tamamilə
orijinal bir hadisədir. Əslində onun bənzərsiz
yaradıcılığı, son dərəcə
zəngin poeziyası da böyük şəxsiyyətinin
davamıdır. Mən qəsdən keçmiş
zaman feli ilə deyil, məhz indiki zaman kateqoriyası
ilə danışıram. Çünki Rəsul
Rza poeziyası ölməzdir, azı min illik Azərbaycan
şeri tarixində ən nadir hadisələrdən
biridir. Bəlkə bunun bir səbəbi odur ki, Rəsul
Rza yaradıcılığının hər yeni
mərhələsində, özündə nəyisə
qoruyub saxlayan, nəyisə rədd edən, dialektik
sıçrayışlar yolu ilə irəliləyən
sənətkar olmuşdur, Rəsul Rza yalnız başqaları
ilə deyil, həm də özünü ötüb
keçmək uğrunda çarpışmalarda kamilləşən
yaradıcıdır.
Yazıları isti şitillikdə süni
yolla yetişdirilən tərəvəzə bənzəyən
qələm sahibləri ilə müqayisə etmədikdə
belə Rəsul Rza poeziyasının təbiiliyi,
qaynarlığı, bənzərsizliyi apaydın
görünür. Bəzi şairlərin mahirliyini
nümayiş etdirmək üçün bir bəndini,
yaxud beytini misal gətirməklə ürəyini
soyudursan. Rəsul Rza sənətkarlığından
danışanda isə bir, iki beyti, bəndi yox, şeri,
hətta mümkün olsa poeziyanı bütünlüklə
misal gətirmək istəyirsən. Bunun başlıca
səbəbi odur ki, Rəsul poeziyasının gücü
yalnız özünəxas, gözlənilməz
bənzətmə və məcazlarında deyil,
bundan daha çox şerin bütövlüyündə,
mahiyyətində və daha dərin qatlarındadır.
Ölümə qarşı yazılmış "Həyat
düşüncələri" şerini yada salıram;
"Günlərin damlasından dolacaq ömür gölü.
Necə uzaqda olsa gələcək bir gün ölüm".
"Doğrudur, hər dəqiqə yaxınlaşdırıb
məni sənə bir xəncər boyu, ancaq ki,
mən də səni azca gözlətməmişəm".
Rəsul Rza aydın şəkildə dərk edir
və oxucularına bildirir ki, insana hər gün
"bir xəncər boyu yaxınlaşan" ölümə
qarşı ən etibarlı, ən kəskin yaraq—mənalı
zəhmətdir. .. .
Dupduru, aydın, mavi gözləri onu
tanınyanların heç vaxt yadından çıxmayacaq.
Nəyə bənzəyirdi bu gözlər? Doğma
Göyçaya, yoxsa Göy gölə. Demək çətindir.
Lakin bütövlükdə Rəsul Rza onu yetirən
Azərbaycan torpağına bənzəyirdi. Bu torpağın
nadir möcüzələrinden biri idi. Gözləri
nə üçün bunca unudulmaz, hələ də
bunca nüfuzedicidir? Çünki bu gözlər
böyük idrak işığı ilə dolu
idi, tarix axarının ön cərgəsində
addımlayan ictimai tərəqqi və xalq səadəti
uğrunda mübarizədə öz yerini bir dəfəlik
müəyyənləşdirmiş qəhrəmanlar
sırasında addımlayan mərd, mubariz, xeyirxah
və nəcib bir insanın tükü tükdən
seçən, həqiqəti aydın görən
sənətkar gözləri idi. Rəsul Rzanın
şair gözlərinin itiliyinə, müşahidə
zənginliyinə, hadisə və insanların tarix
kəsimlərinin yalnız zahirini yox, həm də
və ən başlıcası, batinini, mahiyyətini
görmək bacarığına heyran qalmamaq çətindir.
Hərəkətdə olan suyu icim görməyib?
Lakin onu şair kimi görənlər heç də
çox deyil. "Dərələrin başından,
qayaların qaşından çağlayıb axarı
sular! Daşdan-daşa tökülüb, hey qıvrılıb
bükülüb, qıjıldayan xan sular! Sızqovlar,
süzüntülər bir-birinə qatıla-qatıla,
oynaya-oynaya, atıla-atıla, dərələrin
çalovundan keçib, qızmar günəşin
alovundan içib yığılıb, birikir, nəhr
olursunuz. Axırsınız... bu sahildən o sahilə
ləngər vura-vura".
Ölüm qorxuludurmu? Kəm, naqis və
səliqəsiz yaşayanlar üçün əlbəttə,
qorxuludur. Mərd ve gözəl yaşayanlar, zəhmətinin
və istedadının qüdrətini, zəka cövhərini
ülvi bir amala həsr edənlər üçün
isə ölüm o qədər də qorxulu deyil,
bəlkə qaynar və mənalı bir ömrün
yekunudur. Buna görə bu gün biz Rəsul Rzanın
çox sevdiyi və dönə-dönə vəsf
etdiyi əlvan çiçəklərə qərq
olmuş tabutu başında kədərlə birlikdə
qürur hissi keçiririk, ömrü onun kimi yaşayıb
gözəl başa vurmaq haqqında düşünürük.
Qəribədir, Rəsul Rzanın vəfatı 1981-ci
ilin 1 aprel gününə təsadüf etdi. Bu
gün biz aldığımız, eşitdiyimiz xəbərlərin,
sözlərin bir çoxuna inanmırıq, aldanmaq
istəmirik. Rəsul Rzanın yalnız cismən
öldüyünə inanırıq: onun mənəvi
ömrünə, xalq yaddaşında yaşayacaq
böyük, parlaq şəxsiyyətinin, meğrur,
möhtəşəm, kişi poeziyasının
Ölümsüzlüyünə inananlar isə
heç vaxt aldanmayacaqlar.
"Azərbaycan müəllimi", 8 aprel,
1981
