Rəsul Rza haqqında
məqalələr, çıxışlar
|
| Nazim Hikmət “Aydındır şerin dili...” |
Varaqlar solğun, sarı,
Sətirlərdən neçəsi pozulub,
neçə-neçə varağın kənarı
illərin ağırlığına dözməyib
ovxalanıb toz olub.
Lakin
əsrlərdən keçib gələn
xəfif bir təbəssüm,
bir gilə göz yaşı,
arzular, ümidlər qalıb.
İnsan qəlbinin hərarəti,
insan fikrinin qüdrəti,
insan ətri dolu
sevinc qalıb,
kədər qalıb.
Mən bu sətirləri şair Rəsul Rzanın
"Qəlbimdə bahar" adlı yeni kitabından götürmüşəm.
Bu bənzərsiz şerləri türk dilinə
çox-çox yaxın dildə — azərbaycanca oxuyanda
səadətə qovuşdum.
Son vaxtlar sovet ədəbiyyatında,
xüsusilə sovet poeziyasında azman bir irəliləyiş,
inkişaf görünür, — bu, hamının qəbul
elədiyi bir həqiqətin təkrarıdır.
Ancaq adam bəyəndiyi, onu sevindirib həyəcanlandıran
şeylər barəsində danışmaqdan özünü
həmişə saxlaya bilmir.
Sənətdə ölməz gələnəyə
— ənənəyə görə böyük çay
daim axır, genişlənir, yeni qolları sayəsində
azman çaya çevrilir. Bu yeni qollar, yeni axarlar çox
vaxt yeni nəsil deməkdir. Ancaq həmişə
yox.. Bəzən bu yeniliyi yetkin, təcrübəli
soydan olan sənətkar gətirir. Rəsul Rzanın
yaşı artıq əlliyə çatıb, buna
görə onu cavan nəslin nümayəndəsi
hesab etmək o qədər də düzgün deyil.
Ancaq türklərdə bir məsəl var: ağıl
yaşda deyil, başdadı. İndi bu məsəl
çox yerinə düşür. Rəsul Rza elə
şairlərdəndir ki, Azərbaycan deyil, bütün
sovet poeziyası ənənəsinə novatorluq
gətirib. Bugünkü şairlər — novatorlar
rusca, litvaca, yaxud, azərbaycanca yazırlar, onlar
ümumi dildən, milli xüsusiyyətdən çox,
bir-birilə daha dərin tellərlə bağlıdırlar.
Onlar bir yerdə yeni sovet poeziyası yaradırlar.
Birgə yaradıcılıq onların fərdi
və milli xüsusiyyətini öldürmür.
Əksinə, hər bir sənətkar öz fərdi
qollarıyla axıb böyük çayı doldurur.
Poeziyada novatorluq nə ilə ölçülür?
Bu sorğuya təxminən belə cavab vermək
olur, Poeziyanın zəngin forma və məzmunundakı
yeni imkanlarla. Rəsul Rza da bu yeni imkanlara arxalanaraq
yaradır. O, həmişə şerin dil elementini,
ölçü, qafıyə elementini yeniləşdirir,
zənginləşdirir. Özü də təkcə
Azərbaycan deyil, bütün sovet poeziyasında.
Məzmununa gəldikdə isə şairin yeni kitabından
bir misal gətirmək istəyirəm. “Qızıl
gül olmayaydı” poeması şəxsiyyətə
pərəstiş dövründə bir insanın
faciəli taleyindən bəhs edir. Poema 1960-cı
ildə yazılıb. 1961-ci ildə isə dərc
edilib, bu sovet ədəbiyyatında bu mövzuda
ilkin yazilmış əsərlərdən biri olub,
mövzu baxımından gərəkli və bizim
hamımızı narahat edən məsələdir.
Rəsul Rza poeziyasının maraq və
mövzu dairəsi genişdir, çoxçeşidlidir.
Şair səmimi bir sevgiylə doğma Bakıya
"şöhrətimin şəhəri", "Babamın
ocağı" — deyə müraciət edir.
Ümidimin, arzuımun,
sevincimin şəhəri
Anadan kim doyub, kim.
Bakım!
Əzizim, gözüm, anam!
Sən boy atırsan,
mən bəxtiyaram.
Sən varsan,
Mən də varam!
"Yeni mənzildəki" balaca Xumarın səadəti
haqqındakı lirik, isti sətirlər hər bir
oxucunu həyəcanlandınr.
Sevinc üç otaq dolusu,
işıq yeddi pəncərə.
Şair adi günləri elə təsvir edir ki,
onun poeziyasında hər yan gur işığa qərq
olur. Şair — səadət axtarandır. O, həyatındakı,
bizim ömrümüzdəki xoşbəxtliyi axtarıb
üzə çıxarır. Rəsul Rzanın sevib
qələmə aldığı insanlar tikintilərdə
çalışan sadə əmək adamları,
Bakı neftçiləridir.
Rəsul Rza filosofdur. "İki buruğun
söhbəti" şeri ilk baxışda olduqca sadə
və adi görünür. Ancaq onlar haqqında,
həyat, nəsillər, gələcək lıaqqında
və onların cavabdehliyi barədə nə qədər
gözəl deyilmişdir.
Ola bilsin Rəsul Rzanın şerlərini
bəzi oxucular bəyənməsin. Mənim onlara
sözüm yoxdur. Şair özü bu oxuculara deyir:
Aydındır şerin dili,
istəyirsən sevincdən,
istəyirsən qəmdən yaz.
Elə aydındır bu dil,
Nadan yüz yol oxusun,
Yenə bir şey anlamaz.
"İzvestiya" qəzeti, 1963.
