Xatirələr

 


Rəsul Rza haqqında
məqalələr, çıxışlar


Mirza İbrahimov “Odlu sətirlər”

Azərbaycan sovet şerinin görkəmli nümayəndələrindən xalq şairi R.Rza ədəbiyyatımızda zəmanəmizin qabaqcıl fıkirlərini və böyük ehtiraslarını əks etdirən bir şair kimi tanınmışdır. O, otuz ildən artıqdır ki, bədii yaradıcılıqla məşğul olur və böyük ədəbi təcrübəyə malikdir. Onun qələmi ədəbiyyatımıza lirik və epik şerlərdən tutmuş dram əsərlərinə, publisist və ədəbi-tənqidi yazılara qədər müxtəlif janrlarda gözəl nümunələr vermişdir.

Rəsul Rzada müasirlik duyğusu son dərəcə güclüdür. O, həyat məsələlərinə qabaqcıl fıkirlərlə, qabaqcıl görüşlərlə yaxınlaşan, hadisələri qabaqcıllıq cəbhəsindən qiymətləndirib yazan şairdir.

Bu diqqətəlayiq cəhətdir, çünki əsl müasirlik yalnız müasir hadisələri, müasir varlığı qələmə almaqdan ibarət deyildir. Materialı, mövzusu bu gündən alınmış, lakin bu günün canlı məsələlərindən, əhəmiyyətli fıkir cərəyanlarından uzaq olan əsərlər azdırmı? Rəsul Rzanın əsərləri əsl mənada müasirdir, çünki o, yalnız canlı mövzuları əks etməklə qalmır, həm də bu mövzuları əsrin fikri səviyyəsindən, qabaqcıl təlsəfi görüşləri səviyyəsindən əks edir.

Rəsul Rza yaradıcılığının əsl mənada müasirlik ruhu şairin mübariz bir vətəndaş olması, öz vətəndaşlıq borcunu yüksək tutması ilə bağlıdır. Hətta o, müxtəlif dövrlərdə, həyatımızdakı müxtəlif fıkri çarpışmalarda o qədər fəal və o qədər qəti mövqe tutmuşdur ki, bəzən, özü də hiss etmədən, hadisələrin cərəyanı ilə, mübarizənin qızğınlığı ilə bağlı olan ifratlara da varmışdir. Lakin onun əsərlərində bizi düşündürən, bizi rahlandıran bu ötəri ifratlar deyil, mübarizənin poetik güzgüdə doğru əks olunan ümumi mənzərəsi, xalq qəhrəmanlığının, kommunizm ideallarının qələbə pafosudur.

Fəal vətəndaşlıq duyğusunun Rəsul Rza yaradıcılığında nə qədər güclü olduğunu təsəvvür etmək üçün təkcə Vətən müharibəsi illərində yazdığı əsərləri nəzərdən keçirmək kifayətdir. Bu əsərlərdə çiynində silah gəzdirən, cəbhələrin yaş səngərlərində yatıb-qalxan, düşmən toplarının arasından özünə yol açan, körpə uşağı bağrına basıb güllədən qoruyan bir əsgərin qəzəbi, nifrəti və humanizmi əks olunmuşdur:

Qanlı döyüşlərin keçdiyi yerdə,
hər qarış torpaqda izləriniz var.
Tarix varaqlansın qoy pərdə-pərdə,
Baş əyməz ölümə mərd yaşayanlar!
Bu şerlərdə saf sevgi, sadiq dostluq, təmiz ailə, düz ilqar böyük vətəndaşlıq duyğusunun bir parçası kimi təsvir edilmişdir. Axı, həqiqi vətəndaş yalnız döyüşlərdə mərd durmaqla, yalnız əmək cəbhəsində qələbə ilə kifayətlənmir, o, məhəbbətini də ləkələnməyə qoymur, sözündə və ilqarında möhkəmdir, ailəsini sədaqətlə sevir, onun səadəti üçün çırpınır.

Hər səhər saçını darayan zaman,
həsrət gözlərinə baxıb aynada
bil ki, səni sevən, sənə inanan
könül ilqarını pozmaz dünyada!


Azərbaycan xalqının son illər tarixində mərhələ təşkil edən bütün hadisələr bu ve ya digər şəkildə Rəsul Rzanın yaradıcılığında bədii ifadəsini tapmışdır. Bu hadisələrdən biri də ikinci dünya müharibəsi zamanı və müharibədən sonrakı illərdə Cənubi Azərbaycanda ve bütün İranda canlanmış olan demokratik hərəkat idi. Xalqın azadlıq və istiqlaliyyət uğrunda mübarizəsi 1945—1946-cı itlərdə Cənubi Azərbaycanda demokratik dövlətin yaranması ilə öz zirvəsinə qalxmış oldu. Varını-dövlətini saxlamaq üçün çoxları imperialistlərə satılmış olan İran mürtəceləri iyirminci əsrdə bir vəhşət təsiri bağışlayan üsullarla bu hərəkatı qan dəryasında boğmağa cəhd etdilər. Təbrizdə, Marağada, Unniyada, Ərdəbildə, Zəncanda, Qəzvində, Mehabadda dar ağaclarından asılan igidlərin, çılpaq halda küçələrdə gəzdirilib əxlaqsız əyyaşlar tərəfindən təhqir edilən qadınların surəti nəsillərimizin də yadından çıxmayacaqdır. Satqın İran hakimləri ele güman edirdi ki, bu vasitələrlə Azərbaycan demokrat hərəkatının kökünü kəsəcək, çürük istibdadın ömrünü uzada biləcəklər. Lakin Cənubi Azərbaycanda mübarizə qurtarmır, İran torpağının gah burasından, gah orasından yeraltı alovlar çıxaraq müstəbidləri və vətən xainlərini təhdid edib vahiməyə salır. Amerika imperialistlərinə satılmış şah Təbrizdə yeni qəhrəmanları dardan asmaqla, satqın Tehran radiosu Azərbaycan xalqının ən namuslu oğullarını, bütün iranın istiqlaliyyətini və tərəqqisini ürəkdən istəyən fədakar mübarizləri "casus" kimi alçaq sözlərlə ləkələməyə çalışmaqla sabahın açılmağını dayandırmaq istəyirlər. Bundan da axmaq təşəbbüs ola bilməz!

Rəsul Rza Cənubi Azərbaycandakı böyük və unudulmaz xalq hərəkatına həsr etdiyi şerlərdə xalqımızın əsrlik həsrətini, azadlıq uğrunda qəhrəman mübarizəsini tərənnüm etmişdir. Odlu ürəklə yazılmış bu şerlər, müvəqqəti məğlubiyyətlərə baxmayaraq, xalqın, xalq azadlığının qələbə çalacağına inamı möhkəmlədir, oxucuya nikbin duyğular aşılayır.

Ümumiyyətlə Rəsul Rzanın başqa mövzularda olan şerləri də qızğın ürəklə yazılmışdır. İfadə etdiyi fıkirlərə şairin şəxsi inamı sarsılmazdır, təsvir obyektinə əlaqəsi canlı və fəaldır. Rəsul Rzanın dünyanı bədii idrak üsulunun, yazı manerasının və bədii təsvirlnin xüsusiyyəti belədir: hər şeydə aydınlıq və qətiyyət! Dumanlı, dolaşıq münasibət, cürbəcür yozula biləcək əlaqə ona yabancıdır. Qeyri-müəyyən mövqe tutmaq onun üçün hər şeydən çətindir, bəlkə də mümkün deyil. Rəsul Rza, açıq fikri istiqaməti olan bir şairdir, bu partiyalı tendensiyalılıq onun yaradıcılığının ən qiymətli cəhətlərindən biridir. Xalqın, xalq həyatının tərəqqi və inkişafında, böyük tarixi döyüşlərdə, barışmaz ictimai qüvvələrin çarpışmasında şairin müəyyən və aydın mövqeyi vardır.

Rəsul Rza istedadının pərəstişkarları onun şerlərinə mücərrəd bədii zövq naminə deyil, vaxt keçırmək üçün yox, mübarizədə rast gəldikləri bir çox suallara cavab tapmaq, silahlanmaq, fıkrən və qəlbən qüvvətli olmaq üçün müraciət edirlər. Onlar Rəsul Rza sənətini özləri üçün vəfalı bir dost, ömürlük mübarizə yoldaşı seçmişlər.

Rəsul Rza ədəbiyyatımızda novator sənətkardır. O, bədii forma, təsvir üsulları, obrazlı dil sahəsində cəsarətlə yeni axtarışlar aparmış və aparmaqdadır. Bəzən onun axtarışları süni təsir bağışlasa da, ümumən həm Azərbaycan klassik şerinin, həm də böyük rus ədəbiyyatının ayrı-ayrı görkəmli nümayəndələrinin yenilikçi ənənəsini davam etdirərək, şablon, trafaret bədii vasitələrə qarşı çevrilmişdir. Rəsul Rzanın bu axtarışları getdikcə püxtələşir və arzu edirik ki o bundan sonra da ədəbiyyatımızı daha kamil və bitkin nümunələrlə zənginləşdirsin.

 

 

 
     
 

Layihənin iştirakçıları