Xatirələr

 


Rəsul Rza haqqında
məqalələr, çıxışlar


Səttar Bəhlulzadə “İnsana məhəbbət poeziyası”

Lap bu yaxınlarda mən şair Rəsul Rzanın dahi xalq ədibi Cəlil Məmmədquluzadəyə həsr etdiyi yeni, poetik silsiləni böyük həvəslə oxudum. Silsilədə "Kamança" adlı qısa, lakin çox mənalı, çox təsirli bir şerə rast gəldirm:
Qulaq asın Cəlilin sözünə!
Nə ədavət saxlayın,
Nə dava-dalaş salın!
İnsanda insan oyadın!
Kamança çalın!
Kim sındırsa kamançanı,
halaldır qanı.


İnsanda insan oyadın! — Mənə belə gəlir ki, bütün dövrlərde həqiqi incəsənətin, böyük ədəbiyyat və poeziyanın ən mühüm yaradıcılıq idealı belə olmuşdur və indi də belədir.

R.Rza şerinin də ən gözəl məziyyəti onun dərin insani mündəricəsindədir, müasirimizin coşğun, aydın hissləri ilə, gərgin fikir və düşüncələri ilə aşılanmasındadır. Onun poeziyasının qəhrəmanı müasir dünyanın həyəcanları, qayğı və ehtiyacları ilə yaşayır: insanın diqqətini mühüm, vacib həyat problemləri ətrafında cəmləşdirir. Zaman şairin qəhrəmanını yetkinləşdirmiş, onun bir insan, bir vətəndaş kimi məsuliyyət duyğusunu gücləndirmişdir. Məhz buna görə o, daim narahatdır, qəlbi daim çırpınır. Şerlərin birində bu qəhrəman öz həyatını çox dəqiq ifadə edərək deyir:


Məni yatmağa qoymur
Dünyanın dərdi
Torpağın ağrısı.

Bu narahatlığın, bu dərin insani həyəcanın səbəbi odur ki, R.Rzanın lirik qəhrəmanı heç vaxt özünü böyük dünyadan ayırmır. O, torpaqla, insanla vəhdətdir. Buna görə onun özü barədə "Mən — torpağam, mən — küləyəm, buludam, işığam, baharam" deməsi tamamilə təbii və poetikdir; nıüasir sovet adamının həyat baxışının, həyat fəlsəfəsinin ifadəsidir. Mənə bu cəhət xüsusilə xoş gəlir ki, R.Rzanın qəhrəmanı qabaqcıl şəxsiyyətdir, həqiqəti mübarizə və çətinliklərdə, gərgin, yorulmaz axtarışlarda dərk etmiş və özü üçün aydınlaşdırmış şəxsiyyətdir. Bu qəhrəman, bu lirik "mən" ümumbəşəri olduğu qədər də millidir, Öz xalqının müqəddəratının, həyat və mübarizə təcrübəsinin tərcümanıdır:


Mən insanam,
Vətənim var, elim var.
Ən böyük həqiqəti,
azadlığı, məhəbbəti, nifrəti
söyləməyə qadir olan
dilim var.
Mən bir qranitəm ki,
hər parçamda duyulur
bərkliyim,
döyüşdə gərəkliyim,
ülfətdə kövrəkliyim.
Mən insanam, ülfətsiz — Ölərəm,
məbəbbətsiz, nifrətsiz — ölərəm,
...Mən torpağam, nemətimi, varımı
zəhmət sevən insanlarla bölərəm;
Mən ürəyəm, döyünməsəm
ölərəm.
"Mən — torpağam" kitabımın demək olar ki, bütün şerlərində R.Rzanın tərənnüm etdiyi insan məhz belə əzəmətli və gözəldir, ağıllı və yetkindir, həssas və qayğıkeşdir. Bu insan öz tükənməz, canlı və fərdi boyaları, xasiyyət və davramşı ilə, fikir və düşüncələri ilə şairin "Bir gün də insan ömrüdür", "Mənim küçəm", ""Pəncərəmə düşən işıq", "Rənglər", "Təyyarə düşüncələri", "Vaxt var ikən", "Həyat düşüncələri" şer və poemaların, poetik silsilələrinin mərkəzində durur. Şairin bu insanın zənginliyini, dünya ilə vəhdətini daha təsirli və ardıcıl təqdim etmək üçün poeziyanın yeni, daha müvafıq və daha zəruri imkanlarını axtarması da, müasir həyatın xarakterinə cavab verə biləcək ahəngə, obrazlı təfəkkürə cəhd etməsi də təqdirəlayiqdir, onun poeziyasının fəallığını göstərən bir əlamətdir. Ümumi şəkildə bunu demək olar ki, Rəsul Rzanın axtarışları varlığı, insanı realist dürüstlüklə əks etmək, səciyyələndirmək istiqamətindədir. Onun əsərlərində forma yeniliyi həyata münasibət yeniliyindən, gerçəkliyi idrak yeniliyindən, fərdi dünya görüşü və zövq yeniliyindən qidalanır. Nümunə olaraq "Bir gün də insan ömrüdür" poemasını qeyd edə bilərəm. Müasirlərimizin vətəndaş xarakterini dolğun şəkildə açan bu poema həyata bədii münasibət yeniliyinin yaxşı nümunəsidir. Poemada insanın bir günü təsvir olunur. Lakin bu bir gün nə qədər zəngin, dramatik və həyəcanlıdır. Şair bu zənginliyi, dramatizmi və dinamikliyi vermək üçün real süjetə, yığcam və dəqiq bədii ümumiləşdirmələrə müraciət etmişdir. Nəticə etibarilə poemada həyat və insan ən mühüm xüsusiyyətləri ilə birlikdə əhatə olunmuşdur.

"Mən — torpağam" kitabı onu deməyə əsas verir ki, Rəsul Rzanın poeziyası mövzu cəhətdən, günün hadisələri ilə səsləşmək, xalq həyatına dərindən nüfuz etmək cəhətdən qiymətlidir. Bu, əhatəli poeziyadır. Şair humanizmi, proletar beynəlmiləlçiliyi ideyalarmı, dünyanın azadlıq hərəkatını, ictimai tərəqqini tərənnüm edir, kommunist ideallarımızın həqiqi gözəlliyi və gücünü göstərir. Rəsul Rza novator şairdir. Lakin onun novatorluğu ənənənin cəsarətli inkişafına əsaslanır; o, şerimizin hüdudlarını zaman duyğusunun təsiri ilə genişləndirir. Kitaba maraqlı müqəddimə yazmış görkəmli sovet şairi İlya Selvinski doğru olaraq deyir ki, R.Rza öz xalqının adətlərini çox sevir, onlarda həqiqi poeziya görür. Rəsul Rzanın ilk şerlərində bu məhəbbət xüsusilə aydın meydana çıxırdı. Yetkin şerlərində isə o sezilməzdir, lakin itməmişdir. Şairin obrazlarını diqqətlə nəzərdən keçirdikdə başa düşürsən ki, bu məhəbbət ancaq yeni forma almışdır". Yalnız bunu əlavə etmək olar ki, milli varlıqla xalq həyatı ilə möhkəm bağlılıq R.Rzanın bütün əsərlərinin mühüm xüsusiyyətidir.

 

 

 
     
 

Layihənin iştirakçıları